Văn hóa ẩm thực Việt Nam với sự cân bằng cùng nét đặc trưng riêng biệt

Trong văn hóa Việt Nam, có lẽ ẩm thực là một trong số những mảng thể hiện những nét đặc trưng độc đáo nhất, dù trải qua bao chặng đường lịch sử nhưng vẫn giữ và tạo được những nét riêng biệt.

Nhờ những nét đặc trưng khác biệt cùng những giá trị dinh dưỡng, hương vị, ẩm thực Việt Nam đang dần khẳng định vị trí của mình trong nền ẩm thực thế giới với nhiều món ăn, liên tục xếp hạng ở vị trí cao trong các xếp hạng bình chọn uy tín.

Văn hóa ẩm thực Việt Nam – Bản sắc và những nét đẹp (Familiemat-@Vietnan.no)

Đa dạng, phong phú

Là nước nông nghiệp thuộc khu vực nhiệt đới gió mùa, lãnh thổ chia làm ba miền Bắc, Trung, Nam rõ rệt. Chính các đặc điểm về địa lý, khí hậu đã quy định những đặc điểm riêng của ẩm thực từng vùng khác nhau. Mỗi nơi lại có những nét văn hóa ẩm thực và khẩu vị thể hiện các món ăn từ tên gọi, nguyên vật liệu, cách chế biến, màu sắc… cách thưởng thức, bày biện tạo nên sự phong phú, đa dạng.

Ít mỡ, không cay nóng, nhiều gia vị

Không dùng dầu mỡ nhiều, không sử dụng những nguyên liệu quý hiếm như vi cá, bào ngư hay chuột bao tử. Các món ăn gần gũi với thiên nhiên, giàu dinh dưỡng, có lợi cho sức khỏe do dùng nguyên liệu chủ yếu là rau, củ, quả nên ít mỡ, không dùng nhiều thịt.

Cách pha trộn nguyên liệu, gia vị để không quá cay – nóng, quá ngọt hay quá béo. Các gia vị để chế biến món ăn rất phong phú. Nhiều loại mắm – nước mắm, các loại hạt nêm, bột ngọt, đường… được sử dụng thường xuyên trong các món ăn tạo nên nhiều vị như chua, cay, mặn, ngọt, bùi, béo… Các loại gia vị thực vật như tỏi, sả, riềng, gừng… làm món ăn thêm đặc biệt hơn.

Chúng ta có hàng loạt thể loại khác nhau như hành, rau mùi, tía tô, thì là, kinh giới hay sản phẩm lên men với mẻ, dấm, bỗng rượu… đa dạng và kết hợp linh hoạt tạo ra hương vị rất vừa phải.

Vẻ đẹp cân bằng âm dương – ngũ hành

Các gia vị, nguyên liệu, màu sắc, trình bày… được sử dụng một cách tương sinh, cân bằng theo nguyên lý âm dương ngũ hành Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, từng cặp yếu tố trong Ngũ hành kết hợp.

Ví dụ như món ăn dễ gây lạnh bụng (tính hàn) buộc phải có gia vị cay nóng (tính nhiệt) đi kèm và ngược lại. Các nguyên liệu ăn gây nóng phải được nấu cùng nguyên liệu tính làm mát để tạo sự cân bằng cho món ăn.

Các món ăn kỵ nhau không nấu chung, không ăn cùng lúc vì không ngon, hoặc có khả năng gây hại cho sức khỏe. Khi chế biến và thưởng thức món ăn, kết hợp một cách khéo léo các vị chua, cay, mặn, ngọt để đạt được sự hài hòa.

Cách ăn – thưởng thức

Thói quen dọn thành mâm, dọn nhiều món ăn trong một bữa lên cùng một lúc, khác với cách ăn uống của người phương Tây là phục vụ theo từng món ăn riêng biệt lần lượt.

Dùng đũa khi ăn, đây là một trong những nét đặc trưng thú vị, độc đáo của văn hóa ẩm thực Việt và một số nước châu Á. Đũa không chỉ là một dụng cụ trên bàn ăn, văn hóa dùng đũa còn thể hiện sự quan tâm, chia sẻ.

Hiếu khách và thường có thói quen mời khách ăn cơm cùng gia đình. Lời mời thể hiện sự giao thiệp, tình cảm, hiếu khách, mối quan tâm trân trọng người khác…

Tính cộng đồng – cùng ngồi quây quần trên chiếu, xung quanh mâm cơm, cùng chấm một chén nước mắm, ăn chung tô canh, cùng gắp món ăn từ đĩa, cùng một nồi cơm… tình cảm cộng đồng cũng thể hiện rõ nét trong cách dùng chén, đũa, nồi và mâm.

Dù không mang những yếu tố hào nhoáng, sang trọng hoặc quá độc đáo kì thú, nhưng ẩm thực Việt Nam vẫn được đánh giá cao nhờ vị ngon từ những điều giản dị. Ẩn chứa trong mình những giá trị triết học sâu sắc mang đậm tinh thần Á Châu, món ăn Việt ngày nay vẫn luôn là lựa chọn thích hợp nhất cho chúng ta – dân tộc với tính cách ngàn đời vẫn luôn quý trọng cái sự cân bằng, bình dị giữa con người và thiên nhiên.